Thời tiết cực đoan, dù là những hiện tượng khí hậu hiếm gặp, lại có sức ảnh hưởng rất lớn đến đời sống con người. Những thay đổi bất thường trong khí hậu như bão, nắng nóng cực đoan, mưa lũ, hạn hán, sương mù hay lốc xoáy đều gây ra những thiệt hại nghiêm trọng về mặt tài sản và sức khỏe cộng đồng.
Để hiểu rõ hơn về các hiện tượng này, chúng ta cần nhận thức rõ nguyên nhân, đặc điểm và cách thức phòng tránh để giảm thiểu tác động tiêu cực từ các hiện tượng thời tiết cực đoan này.
1. Bão tố
Bão tố là một trong những hiện tượng thời tiết cực đoan có sức tàn phá mạnh mẽ và xảy ra nhiều nhất trong các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới. Bão không chỉ ảnh hưởng đến đời sống dân sinh mà còn có thể gây thiệt hại nghiêm trọng cho các cơ sở hạ tầng, nông nghiệp và thậm chí là tính mạng con người.
Ở Việt Nam, bão thường xuất hiện từ tháng 6 đến tháng 11, và đặc biệt là ở các tỉnh miền Trung và miền Nam. Các cơn bão như bão Damrey (2017) hay bão Mangkhut (2018) đã khiến hàng nghìn ngôi nhà bị sập, hơn 100 người thiệt mạng và thiệt hại vật chất lên tới hàng chục nghìn tỷ đồng. Các loại bão này thường gây mưa lớn và gió mạnh, làm sạt lở đất, ngập úng và gây khó khăn cho công tác cứu hộ và cứu nạn.
Nguyên nhân chính của bão là sự hình thành của các khối không khí lạnh và nóng, kết hợp với sự thay đổi đột ngột của áp suất không khí trong khu vực biển. Nhiệt độ ấm, độ ẩm cao và sự thay đổi trong áp suất là yếu tố thúc đẩy sự phát triển của các cơn bão. Để giảm thiểu thiệt hại từ bão, các cơ quan chức năng cần có các kế hoạch ứng phó, bao gồm việc di dời dân cư khỏi khu vực nguy hiểm, cải tạo cơ sở hạ tầng và nâng cao công tác dự báo bão.
2. Nắng nóng khắc nghiệt
Nắng nóng cực đoan, đặc biệt là trong mùa hè, là hiện tượng thời tiết ngày càng trở nên phổ biến và có thể gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của con người và môi trường. Các đợt nắng nóng gay gắt có thể khiến nhiệt độ lên đến trên 40°C, khiến cho cơ thể con người bị quá tải, dễ dẫn đến tình trạng say nắng, kiệt sức do nhiệt, hoặc thậm chí là đột quỵ.
Ngoài tác động đến sức khỏe, nắng nóng còn ảnh hưởng đến nông nghiệp và các nguồn tài nguyên nước. Các vụ mùa bị thất thu, hạn hán kéo dài và các nguồn nước ngầm bị cạn kiệt là những hậu quả của những đợt nắng nóng kéo dài. Đặc biệt là các khu vực miền Nam và miền Trung của Việt Nam, nơi thường xuyên phải đối mặt với tình trạng này.
Để đối phó với tình trạng nắng nóng, chính phủ và người dân cần có các biện pháp hiệu quả, như đầu tư hệ thống làm mát, cải thiện cơ sở hạ tầng năng lượng, tiết kiệm nước và xây dựng các khu vực xanh để giảm nhiệt độ đô thị. Thực tế, một nghiên cứu tại TP.HCM cho thấy các công viên và cây xanh có thể giảm nhiệt độ lên đến 5-7°C so với các khu vực không có cây xanh.
3. Mưa lũ và lũ lụt
Mưa lớn kéo dài và lũ lụt là những hiện tượng thời tiết cực đoan gây thiệt hại nặng nề tại nhiều quốc gia, đặc biệt là những khu vực có hệ thống sông ngòi chằng chịt như Việt Nam. Mưa lớn thường xuất hiện trong mùa mưa từ tháng 5 đến tháng 10, với các trận mưa kéo dài nhiều giờ đồng hồ, gây ngập úng, làm thiệt hại mùa màng, phá hoại nhà cửa, cầu cống và các công trình công cộng.
Các trận mưa lớn trong thời gian gần đây, như trận mưa tại miền Trung vào năm 2020, đã khiến nhiều khu vực bị ngập sâu, làm hàng nghìn hộ gia đình phải di dời, gây tổn thất nặng nề về người và tài sản. Đặc biệt, các cơn bão lớn kết hợp với mưa lớn còn làm tình trạng lũ lụt thêm nghiêm trọng.
Nguyên nhân chính gây ra lũ lụt là do tình trạng rừng bị tàn phá, quá trình đô thị hóa không kiểm soát và việc xây dựng hạ tầng không bền vững. Để khắc phục tình trạng này, cần tăng cường bảo vệ rừng, cải thiện hệ thống thoát nước đô thị và xây dựng các công trình chống lũ hiệu quả.
4. Hạn hán
Hạn hán là hiện tượng khi lượng mưa không đủ, nhiệt độ cao kéo dài dẫn đến tình trạng thiếu nước, làm giảm sản lượng nông sản, đồng thời cũng ảnh hưởng đến sinh hoạt và sản xuất công nghiệp. Ở Việt Nam, hạn hán thường xảy ra vào mùa khô, đặc biệt là ở các khu vực miền Trung, miền Nam và Đồng bằng sông Cửu Long.
Trong những năm qua, các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long đã phải đối mặt với tình trạng hạn hán nghiêm trọng, làm giảm nghiêm trọng sản lượng lúa gạo, thiếu nước sinh hoạt và đẩy giá nông sản lên cao. Năm 2016, hạn hán nghiêm trọng đã làm hơn 200.000 ha lúa và rau màu bị mất mùa.
Để ứng phó với hạn hán, cần có các biện pháp như xây dựng hệ thống tưới tiêu tiết kiệm nước, khuyến khích sử dụng giống cây trồng kháng hạn, và giảm thiểu ô nhiễm nguồn nước.
5. Sương mù
Sương mù là hiện tượng khi không khí lạnh gặp không khí ẩm, tạo ra các hạt nước li ti, làm giảm tầm nhìn và ảnh hưởng đến giao thông, đặc biệt là vào mùa đông. Sương mù không gây thiệt hại trực tiếp nhưng lại là một mối nguy hiểm tiềm tàng đối với các phương tiện tham gia giao thông, dễ dẫn đến tai nạn.
Các khu vực có khí hậu lạnh và ẩm, như Hà Nội, thường xuyên bị sương mù bao phủ vào mùa đông. Trong những ngày này, nhiệt độ giảm xuống dưới 20°C, cộng với độ ẩm cao, khiến sương mù đặc quánh và gây khó khăn cho người tham gia giao thông.
Để giảm thiểu tác động của sương mù, người dân cần thận trọng khi tham gia giao thông, hạn chế đi lại vào sáng sớm khi sương mù dày đặc. Các biện pháp cải thiện giao thông và tuyên truyền nâng cao ý thức cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hạn chế tai nạn giao thông do sương mù.
6. Lốc xoáy
Lốc xoáy là hiện tượng thời tiết cực đoan khi không khí xoáy tròn mạnh mẽ và tạo ra một vùng áp suất thấp, kéo theo những cơn gió mạnh có thể gây thiệt hại lớn đối với các công trình xây dựng, cây cối và tài sản. Lốc xoáy thường xảy ra ở các khu vực có sự thay đổi nhiệt độ đột ngột, như khi không khí lạnh gặp không khí nóng ẩm.
Tuy không phải là hiện tượng thường xuyên xảy ra tại Việt Nam, nhưng khi xảy ra, lốc xoáy có thể gây thiệt hại nghiêm trọng. Các tỉnh miền Bắc như Hà Nội, Bắc Giang, Quảng Ninh đôi khi bị ảnh hưởng bởi lốc xoáy, gây mất điện, đổ cây cối và làm thiệt hại cơ sở hạ tầng.
Để hạn chế thiệt hại từ lốc xoáy, các chuyên gia khuyến nghị xây dựng nhà cửa kiên cố, cải thiện hệ thống cảnh báo sớm và nâng cao công tác phòng chống thiên tai.
Kết luận
Các hiện tượng thời tiết cực đoan ngày càng trở nên phổ biến và ảnh hưởng sâu rộng đến các khu vực trên thế giới. Dù là bão tố, nắng nóng, mưa lũ, hạn hán, sương mù hay lốc xoáy, mỗi hiện tượng đều có sự nguy hiểm tiềm tàng đối với sức khỏe và tài sản của con người. Chính vì vậy, việc nâng cao nhận thức và có các biện pháp phòng ngừa hiệu quả là rất quan trọng. Những hoạt động như cải tạo cơ sở hạ tầng, bảo vệ môi trường và xây dựng hệ thống cảnh báo sớm có thể giúp chúng ta ứng phó tốt hơn với các hiện tượng thời tiết cực đoan trong tương lai.
